महादेव मंदिर(काळी देव मंदिर)

महादेव मंदिर(काळी देवाचे मंदिर)
ओळख – 
संत भूमी अशी ओळख असणाऱ्या महाराष्ट्रातील प्राचीन मंदिरे आपल्या येथील इतिहासाची साक्ष देतात. उन, वारा, पाऊस आणि परकीय आक्रमणे सोसत हिंदू  संस्कृतीचा वारसा जपणारी हि वास्तू शिल्पे त्या काळातील आपल्या पूर्वजांच्या हर हुन्नरी पणाची आठवण करून दिल्याशिवाय राहत नाही. धुळे आणि नाशिक जिल्हा तर अशा मंदिराच्या अस्तित्वानेच पावन झाला आहे. यातील काही मंदिरांमुळे धुळे आणि  नाशिकचे नाव सातासमुद्रापलिकडे पोहचले आहे. धुळे जिल्ह्यातील इंदवे गावातील महादेव मंदिर  हेमाडपंथीय मंदिर त्या  पैकीच एक आहे.

इतिहास -  
भारतीय स्थापत्य शैलीपैकी एक प्रमुख शैली म्हणून हेमाडपंथी शैलीचा उल्लेख केला जातो. देवगिरीच्या यादवांच्या राज्याचे सन १२५९ ते १२७४ या काळात मुख्य प्रधान राहिलेल्या हेमांद्री पंडित किंवा हेमांड पंथ यांनी या प्रकारच्या इमारत बांधणीचा महाराष्ट्र आणि दख्खन पठारावर अनेक ठिकाणी उद्योग केल्याने ही बांधणी पद्धत त्याच्या नावावरून हेमाडपंथी म्हणून ओळखले जाऊ लागले.  धुळे आणि नाशिक  मध्ये देखील त्या काळात या राजाचे शासन असल्याने महादेव  मंदिर बांधण्यात आले. मंदिराचे हेमाडपंथी पद्धतीने झालेले बांधकाम टिकून राहिल्याने ते आजही अभ्यासकाना उपलब्ध आहे. सामान्यत: इमारत बांधणीत घडवलेल्या दगडांमध्ये चुना किंवा त्याप्रकारचा दर्जा न भरता दगडच वेगवेगळ्या कोनातून कापून, त्यानाच खुंट्या आणि खाचा पाडून ते एकमेकांत घट्ट बसू शकतील अशी रचना हेमांडपंथी रचनांमध्ये केली जाते. औंढा नागनाथ तसेच झोडगे चे मंदिर ही स्थापत्य शैली चे काही उदाहरण आहेत.
यादवकालीन हेमांड पंथी मंदिरे हि महाराष्ट्राला मिळालेली एक अपूर्व देणगीच आहे. भव्य, दिव्य, अप्रतिम कलाकुसर व काळ्या पाषाणात घडवलेली मूर्ती आणि मंदिर ही त्यांची वैशिष्ट्य म्हणता येईल. डोंदाईचा शहरापासून २१ किमी अंतरावर असणारया इंदवे गावात  वसलेले काळी देवाचे(महादेवाचे) अतिप्राचीन मंदिर अंदाजे १३ व्या शतकात  बांधले आहे. महादेव मंदिर किंवा काळी देवाचे मंदिर  म्हणून या मंदिरा ओळखले जाते.मध्ययुगीन  काळात बांधलेले हे मंदिर आहे. मंदिरात सभामंडप व गाभारा आहे.

मंदिराच्या गाभार्‍यात शिवपिंड आणि नंदी ची सुबक मूर्ती आहे.  सभामंडपातील खांब नक्षीने कोरलेले असून  त्यावर आणि मंदिराच्या भिंतींवर देव-देवता कोरलेले आहेत. 

 

                     -जयंत.